تأکید بانک جهانی بر ضرورت توسعه کشاورزی شهری
کشاورزی شهری؛ غذا، اشتغال و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل
طبق آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال‌های اخیر به‌طور میانگین حدود 15 درصد از محصولات کشاورزی جهان در مناطق شهری تولید شده‌اند و مزارع شهری توانسته‌اند پاسخگوی نیاز 700 میلیون نفر از شهرنشینان باشند.
امروزه میلیون‌ها نفر از ساکنان شهرها در نقاط مختلف جهان اقدام به کشت سبزیجات یا درختان میوه در باغچه‌های خانگی خود کرده و علاوه بر مصرف شخصی، بخشی از محصولاتشان را نیز در بازار به فروش می‌رسانند.
در شهر داکار، پایتخت کشور سنگال، حدود 7500 خانوار بخشی از نیازهای غذایی خود را از باغچه‌های خانگی تأمین می‌کنند؛ در کشور فقیر مالاوی در جنوب شرقی آفریقا نیز حدود 700 هزار نفر از مردم شهرنشین به باغچه‌های خانگی روی آورده‌اند تا علاوه بر تأمین احتیاجات خود، از این راه درآمد اضافه‌ای کسب کنند. صاحبان باغچه‌های شهری در کشور زامبیا به‌طور متوسط سالانه 230 دلار از فروش محصولات خود درآمد کسب می‌کنند و در کلان‌شهرهای دیگری مانند باماکو (پایتخت مالی)، آکرا (پایتخت غنا) و کوماسی (دومین شهر پرجمعیت غنا) بسته به فصل و نوع محصولات، بین 60 الی 100 درصد از سبزیجات برگی مصرفی منحصراً در داخل همان شهرها تولید می‌شوند و این رویه به اشتغال فصلی جمعیتی بین 1000 الی 15000 نفر منجر شده است. حتی در شهر 25 میلیون نفری شانگهای که زمانی بالاترین نرخ رشد جمعیت در بین کلان‌شهرهای جهان را به خود اختصاص داده بود نیز کشاورزی شهری همچنان جایگاه خود را در اقتصاد این شهر حفظ کرده است.
بر اساس آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال‌های اخیر به‌طور میانگین حدود 15 درصد از محصولات کشاورزی جهان در مناطق شهری تولید شده‌اند و مزارع شهری توانسته‌اند پاسخگوی نیاز حدود 700 میلیون نفر از شهرنشینان (معادل یک‌چهارم کل جمعیت شهرنشینان در جهان) باشند.
کشاورزی شهری نه‌تنها در ارتقای امنیت غذایی جهان کاملاً مؤثر است، بلکه می‌تواند در بهبود وضعیت محیط‌زیست، تغذیه بهتر، کاهش فقر، توسعه اقتصادهای محلی، ایجاد شغل‌های جدید و نیز استفاده مولد از زباله‌های شهری قابل‌بازیافت، نقش مهمی ایفا کند.
در کشور کوبا نظام منسجمی از مزارع ارگانیک شهری (موسوم به ارگانوپونیکس) وجود دارد که علاوه بر تأمین محصولات ارگانیک برای شهرنشینان، به بهبود محله‌ها و زیباسازی فضای شهری نیز کمک نموده و تعداد زیادی شغل نیز ایجاد می‌کند. در کوبا بیش از 7000 مزرعه و باغچه ارگانیک شهری ایجاد شده است که حدود 200 قطعه از آنها در پایتخت این کشور یعنی هاوانا واقع شده‌اند. شهر هاوانا با دارا بودن بیش از 35 هزار هکتار باغچه و مزرعه ارگانیک شهری، حدود 90 درصد از نیازهای ساکنان خود به میوه و سبزیجات را تأمین می‌کند. در حال حاضر مزارع و باغچه‌های شهری و پیرامونی هاوانا برای حدود 117 هزار نفر مستقیماً شغل ایجاد نموده و معیشت 150 هزار خانوار کم‌درآمد را تأمین می‌کنند.
در شهر بندری گاکایان در کشور فیلیپین، حدود 9 درصد از جمعیت فعال اقتصادی به کشاورزی اشتغال دارند. حدود 13000 کشاورز در زمین‌های اطراف این شهر مشغول کار و تلاش هستند، 40 درصد از خانوارها برای خود باغچه خانگی دارند و 70 درصد از ماهی مصرفی شهروندان، در خود شهر تولید می‌شود.
در شهر بمبئی هند نیز اخیراً یک انجمن کشاورزی عمودی –کشت گیاهان در گلخانه ساختمان‌های بلند و یا فضاهایی که به‌طور عمودی در این ساختمان‌ها تعبیه شده- با هدف ترویج کشاورزی عمودی و هواکشت (aeroponics) راه‌اندازی شده است. هواکشت یا ایروپونیکس شیوه‌ای از کشت است که در آن گیاهان به خاک و نور خورشید احتیاج ندارند (به جای نور خورشید از لامپ‌های ال‌ای‌دی استفاده می‌شود) و مصرف آب آنها نیز در قیاس با روش متعارف تقریباً 95 درصد کمتر است. شرکت‌های ساختمانی، افراد فعال در حوزه املاک و مستغلات، صنایع غذایی، صاحبان گلخانه‌ها و نیز شرکت‌ها و بانک‌هایی که دارای ساختمان‌های بلند با فضای وسیع در پشت‌بام آنها هستند، ازجمله گروههای هدف برای انجمن کشاورزی عمودی به شمار می‌روند.
بخش قابل‌توجهی از فضای شهری و مساحت پیرامونی شهر داکا، پایتخت بنگلادش، نیز به کشاورزی شهری اختصاص یافته است. به‌عنوان‌مثال، 38 درصد از زمین‌های قابل‌دسترس در محله تجاری تاجگاون واقع در مرکز داکا را زمین‌های کشاورزی تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، مساحتی معادل 10 کیلومترمربع از فضای پشت‌بام خانه‌ها در شهر داکا بلااستفاده مانده است که می‌توان از این فضا برای توسعه کشاورزی شهری استفاده کرد.
در کشورهای توسعه‌یافته نیز با توجه به بالا بودن هزینه‌های حمل‌ونقل، کشاورزی شهری می‌تواند گزینه مناسبی برای کاهش این هزینه‌ها باشد. در محل یکی از پناهگاه‌های زیرزمینی که طی جنگ جهانی دوم در جنوب شهر لندن مورد استفاده قرار می‌گرفته است، اکنون مزرعه‌ای طبقاتی به وسعت بیش از 650 مترمربع ایجاد شده است؛ محصولات این مزرعه که عموماً سبزیجات فرنگی هستند، با هزینه‌ای کمتر در اختیار رستوران‌ها و خرده‌فروشان محلی لندن قرار می‌گیرد. در شهر نوآرک واقع در ایالت نیوجرسی آمریکا زمینی که در گذشته محل فعالیت یک کارخانه تولید فولاد بوده است، امروز به یک مزرعه شهری به وسعت بیش از 6400 مترمربع تبدیل شده است؛ مزرعه‌ای که در حال حاضر بزرگترین مزرعه شهری جهان به شمار می‌رود.
کشاورزی شهری نه‌تنها محصولات تازه و مغذی را برای مصرف‌کنندگان شهری فراهم می‌سازد، بلکه می‌تواند تعداد قابل‌توجهی از جوانان جویای کار که روز به روز بر تعدادشان افزوده می‌شود را نیز مشغول کار کند. برای اینکه کشاورزی شهری بتواند به‌خوبی از عهده این نقش مهم برآید، لازم است سیاست‌های مناسبی در این زمینه از سوی دولت و مقامات شهری اتخاذ شود. از طرفی ظرفیت‌های نهادی بالایی باید در تمامی سطوح اقتصاد ملی وجود داشته باشد تا چالش‌های ناشی از توسعه کشاورزی شهری نیز به بهترین وجه مدیریت شود.
نویسنده: ویوک پراساد، کارشناس بانک جهانی و استاد دانشگاه جورج میسون آمریکا